Op dat moment had deze volkse buurt in Antwerpen-Berchem weinig karakter. “Door de hoge muren en poorten rondom het voormalige Militair Hospitaal zat een groot deel van het bouwblok letterlijk achter slot en grendel. Buurtbewoners liepen en reden er voortdurend omheen, zonder te weten wat zich achter die muren bevond. Nu doorkruisen fiets- en wandelpaden ‘t Groen Kwartier en ligt er centraal een groot park. Ook bewoners die niet op de site wonen maken hier dankbaar gebruik van.”
Eigenzinnig team creëert buurt met sterke identiteit
Om een buurt met een sterke identiteit te ontwikkelen, moet je af en toe gedurfde keuzes maken. En dat deden Matexi en haar partners op ‘t Groen Kwartier zeker.Zo kozen we er van bij het begin voor om de site autovrij te maken. Wouter Coucke: “In 2006 was dat vrij uniek. Maar we vonden dat je niet over ‘wonen in een park’ kon spreken als auto’s dat park doorkruisten. Zeker omdat we een plek wilden ontwerpen voor gezinnen met kinderen.”
Evenwichtige mix van mensen, bestemmingen en stijlen
Vlak buiten hun deur vinden al die uiteenlopende bewoners alles wat ze nodig hebben. Jong en oud genieten er ongestoord in het park. Horecazaken en kantoren vonden er hun stek, meer en meer trendy winkels duiken op in de buurt. Deze ooit karakterloze omgeving verandert in een nieuwe Antwerpse place to be.
Ook de gebouwen op ‘t Groen Kwartier vormen een uitgebalanceerd geheel. Historische gebouwen staan er zij aan zij met moderne nieuwbouw.
Waardevol erfgoed
Wouter: “Met beschermd onroerend erfgoed moet je omzichtig te werk gaan. Bij de start van het project zochten we eerst uit waar die erfgoedwaarde precies lag. In overleg met de betrokken stadsdiensten herstelden we de site in haar oorspronkelijke staat uit 1907. De latere toevoegingen gingen tegen de vlakte. Van de hoofdgebouwen behielden we zo veel mogelijk, niet altijd alleen de beschermde gevels. De toevoegingen die we aanbrachten blijven ‘leesbaar’ in de architectuur. Zo ontstond er een juist evenwicht tussen de oorspronkelijke architectuur en functie en de nieuwe invulling. De pas aangestelde Vlaamse Bouwmeester Erik Wieërs stond mee aan de basis van dit principe.”
De vervanging van de glasramen die in de centrale kapel zaten, zijn daar een mooi voorbeeld van. Om in het gebouw het restaurant The Jane te kunnen onderbrengen, gingen Wouter Coucke en de architecten hierover in gesprek met de Afdeling Onroerend Erfgoed van de stad Antwerpen. “Terwijl we verwachtten dat we niet aan het brandglas zouden mogen raken, bleek dat vooral de raamverdelingen kenmerkend waren. Die behielden we dus uiteraard, maar het glas werd vervangen door een nieuw ontwerp van Studio Job, met een visueel aantrekkelijk kleurschema. Het nieuwe glas in lood isoleert ook veel beter dan het oorspronkelijke brandglas. Een pluspunt op het vlak van energie-efficiëntie.”
Recent werd het allerlaatste deel van ‘t Groen Kwartier verkocht: het Poortgebouw, een beschermd erfgoedpareltje in Biedermeier-stijl. Ook dit krijgt een nieuwe bestemming die het gebouw volledig tot zijn recht laat komen.
Voortschrijdende inzichten
Wouter Coucke herinnert zich de buurt anno 2006 nog goed. “Toen ik voor het eerst op de site kwam, groeide het onkruid er door de gebouwen heen. Sommige delen waren erg vervallen. Alles wat nog enige waarde had, was tien jaar eerder weggehaald zonder veel aandacht voor de waarde van de gebouwen.”Matexi en zijn partners zetten een overlegtraject op met de verschillende betrokken stadsdiensten. “De mening van alle betrokkenen versmelten tot één heldere ontwikkelingsvisie voor de site was geen evidente klus,” herinnert Wouter Coucke zich levendig. Ook de buurt werd betrokken bij de ontwikkeling: zo zetten we onder meer een participatietraject op over hoe de bewoners het openbaar domein wilden ingevuld zien.
“Bij zo’n uitgebreid project is het ook normaal dat de inzichten soms veranderen. Het is niet zo dat je tien jaar lang hetzelfde plan uitvoert. We hadden een globaal plan, maar vulden de details zone per zone in. Bij de opstart van een volgende zone, keken onze architecten kritisch naar hun eigen ideeën van enkele jaren eerder. Zodat het geheel bleef aansluiten bij de recentste inzichten.”
Van buurt tot buurtgevoel
Wouter Coucke: “Al in 2006 nodigden we verenigingen van urban explorers uit om de verlaten site te ontdekken en te fotograferen. In de jaren die volgden maakten we er met onze mede-ontwikkelaars een erezaak van om regelmatig iets te organiseren dat de site leven inblies. Zo zetten we in de kapel een pop-up-restaurant op. Dat werd een super succes. Het maakte het pad vrij om met de stad te gaan praten over een vast restaurant. Ondertussen is The Jane een begrip én een echte trekpleister voor Antwerpen.”
Ondertussen hebben de bewoners die rol van sfeermakers op zich genomen. ‘t Groen Kwartier blinkt uit in barbecues en buurtfeesten. De bewoners hebben een eigen buurtkrant. Ook in de voor velen moeilijke corona-lockdown bleek het buurtgevoel er hoge toppen te scheren.
